ഹൈന്ദവാനുഷ്ഠാനങ്ങളിലും മറ്റു മത വിഭാഗങ്ങളിലും ഭാഷാദേശഭേദമന്യേ ആചരിച്ചു വരുന്ന വ്രതമാണ് ഉപവാസം. ഉപവാസമെന്നത് വ്രതാനുഷ്ഠാനത്തിന്‍റെയും മറ്റും ഭാഗമായി പൂര്‍ണ്ണമായോ ഭാഗികമായോ ജലവും അന്നവും ഉപേക്ഷിച്ചുകൊണ്ടുള്ള ധ്യാനമാണ്. യാഗഹോമാദിപൂജകളിലും പുണ്യതിഥികളിലും ഉപവാസം ആവശ്യമാണ്‌. ഉപനയനാദി കര്‍മ്മങ്ങളിലും ഉപവാസം അനുഷ്ഠിക്കുന്നുണ്ട്.
. . ഹരിശ്രീ ഗണപതയെ നമഃ അവിഘ്നമസ്തു ശ്രീ ഗുരുഭ്യോ നമഃ നവഗ്രഹേഭ്യോ നമഃ . .
